Bosnië en Herzegovina! Het elfde land op onze tocht door Oost- en Zuidoost Europa. Ook dit land hebben we eerder doorkruist op onze wereldfietstocht, net als Slovenië en Kroatië. Maar net als Slovenië en Kroatië zijn we er toen een beetje linea recta doorheen gesjeesd. En net als Slovenië en Kroatië eerder op deze tocht, nemen we ons voor meer te zien en te beleven van dit land.
Ongemerkt fietsen we de grens over op een gravelpad op circa 800 m hoogte. We dalen eventjes af en komen op een overgedimensioneerde asfaltweg terecht waarop we nog een eindje verder de berg op mogen klimmen en waar we toch nog plots voor een slagboom komen te staan: douane. Toch niet zo'n onopgemerkte overgang. Sterker, bij de binnenkomst van het 11e land op deze reis ontvangen we het eerste stempeltje in ons toch al volle paspoort: we zijn in Bosnië en Herzegovina.
We mogen verder omhoog naar 1161 m op die veel te brede, driebaans asfaltweg zonder ander verkeer. Daarmee breken we overigens het hoogte record so far op deze reis. Het oude stond op 1111 m hoogte alweer heel wat weken geleden in Slovakije. We verwachten niet dat dit record lang blijft staan in dit land.
Aan de achterzijde van de pas wacht een afdaling met vele haarspeldbochten waarna we in een vlakke vallei uitkomen en naar de eerste de beste minimarkt fietsen want we hebben dorst (lees, we hadden toch net iets te weinig water meegenomen).
Buiten de winkel gieten we ons vol met water, Fanta en sportdrank en zien we ondertussen dat provider Ben ons berichten heeft gestuurd. Naast het gebruikelijke 'Welkom in Bosnië...' zien we dat Roelie inmiddels €45 aan data buiten de bundel in rekening gebracht heeft gekregen en Harry €50. Ben rekent €2,50 per MB en we zetten direct de Mobiele data uit, al zou Ben zou dat ook doen als de rekening naar €60 gaat. Poeh wat zonde van het geld en wat een absurd bedrag. We krijgen binnen de EU €10 voor 15 GB en nu dus €10 voor 4MB en 15 Gb zou dus nu €37.500 kosten. Dat verschil is belachelijk. We kunnen hier verschrikkelijk boos om worden en besluiten het er niet bij te laten zitten. En dat heeft best wat voeten in aarde gehad, maar uiteindelijk heeft Ben ons gematst en eenmalig het bedrag kwijtgescholden. Van "Ben boos", naar "Ben blij", zullen we het maar samenvatten.
Over geld gesproken, we zijn per ongeluk de laatste pinautomaten in Kroatië voorbij gefietst en zitten wat laag in het contante geld. In Bosnië hebben ze geen euro's maar kan er op de meeste plekken wel mee betaald worden, meestal met wisselkoers 1€=2BAM (Bosnische marken). Die laatste eurootjes willen we graag als backup achter de hand houden, maar bij dit ienemiene minimarktje kan niet met de bankkaart worden betaald. Avondeten, en zelfs het geliefde koude biertje na het opzetten van de tent, laten we achterwege. Een paar kilometer verder dan de camping zou een grote shoppingmall zijn waar we dan vast wel met bankkaart kunnen betalen en wat cash kunnen pinnen, denken we.
De vlakte van de vallei ligt alweer achter ons als we de laatste kilometers naar de camping fietsen over singletracks, door weilanden, over karrensporen met diepe groeven en pittige hellingen. Harry kan best narrig worden, als hij merkt dat we het ons onnodig (te) moeilijk maken, zeker op het einde van een inspannende dag als vandaag. Eenmaal op de camping is alles weer goed, want eigenaar Bruno heeft een idyllisch plekje langs een riviertje beschikbaar gesteld voor kampeerders. De hele camping is nog in de opbouwfase maar al dik in orde.
Eerst springen we weer op de fiets om naar de supermarkt en pinautomaat te gaan. Dat is bijna 5 km en 80 hoogtemeters heen en bijna 5 kilometer en 70 hoogtemeters terug. Oh en er blijkt daar geen pinautomaat te zijn en bij de supermarkt geven ze ook geen extra geld maar er kan gelukkig wel met bankkaart betaald worden.
Het wordt logischerwijs steeds vroeger donker, hier gaat de zon even na zessen al onder en dat is ruim drie kwartier eerder dan in Nederland. Natuurlijk wordt het 's ochtends dan wel weer eerder licht. Belangrijker is dat het ook al snel een stuk kouder wordt. We gaan aan een picknicktafel met leuk afdakje zitten, waar we het avondmaal bereiden en opeten. Dat is zoals eigenlijk altijd een pasta. Vlakbij de kookplek maakt Bruno een flink kampvuur dat ons aardig verwarmt, maar toch trekken we de donsjassen aan. Na het eten gaan we bij het kampvuur zitten. Bruno en zijn vrienden zijn naar huis en de enige andere kampeerders, vermoedelijk een gepensioneerde Duitse chirurg (fit en casual chique gekleed) en zijn vrouw (nauwsluitende jumpsuit maatje 34, diep gebruind en een keurig geföhnde coupe) verkiezen hun dure 4x4 highend camper boven het vuurtje. Harry vindt het weer eens geweldig om een mooi vuur instand te houden. Later dan normaal kruipen we in ons tentje dat kletsnat is van de dauw en voor het eerst ritst Harry zijn slaapzak dicht. Roelie niet, die heeft het eigenlijk altijd kouder dan Harry maar in de tent is het andersom.
Enkele “records” van gisteren worden de volgende dag zoals verwacht gebroken. In ieder geval het hoogste punt. We fietsen naar het verrassend leuke stadje Livno, dat bijna 100% Bosnisch-Kroatisch is en dat zie je aan de vele vlaggen die heel veel lijken op de Kroatische vlag. Vanuit Livno klimmen we eerst nog een stukje op asfalt, maar al snel wordt dit vervangen door grof, diep, los grind en stenen. De klim is zwaar, heel zwaar, maar ook geweldig mooi.
Voordat we de top van 1370 meter bereiken fietsen we over een kale hoogvlakte. In het begin staan hier en daar huisjes, maar de meesten zijn vervallen en niet meer bewoond. Maar ook die verdwijnen en het voelt uiteindelijk alsof de wereld van ons is én van de wilde paarden die hier grazen. Eerst zien we alleen (maar ook overal) hun uitwerpselen maar na een tijdje komen we een aantal groepen tegen van tientallen paarden. Sommige groepen rennen bijna in paniek weg als we ze naderen, andere groepen maken meer relaxed plaats voor ons. Je zou er een management seminar op kunnen baseren. Maar mensen, dit is zo mooi! We besluiten dit nog meer in ons op te nemen door een pauze in te lassen en we genieten volop van dit landschap de wilde paarden en een banaan.
Na de afdaling besluiten we door het dorp Sujica te gaan om een koud drankje te scoren en een ijsje bij een tankstation. Daarna zitten we 10 kilometer lang op een veel te drukke weg met vrachtwagens, een groot contrast met die volledige leegte op de hoogvlakte van net. Instinctief gaan we zo hard mogelijk fietsen om er zo snel mogelijk vanaf te zijn. Als we eraf gaan zien we een picknickplek om op adem te komen. Daar scharrelen tussen het rondslingerende afval 3 allerschattigste puppy's om ons heen, die strelend en piepend vragen om meegenomen te worden. Het is duidelijk dat ze al een tijdje geleden daar gedumpt zijn, want ze zijn nogal mager. Tegen alle gevoel in laten we ze aan hun lot over, we kunnen hier op deze plek, in dit land, op onze fiets, niets voor hen doen. Ze volgen ons de weg op met hun enigszins onbeholpen gehuppel en we houden ons hart vast of ze niet aangereden gaan worden. Gelukkig haken ze na een tijdje af. Hartverscheurend
We fietsen na een klim opnieuw over een hoogvlakte en deze keer op een brede hele rustige asfaltweg en dalen uiteindelijk flink af naar het blauwe meer Ramsko Jezero. Na enkel laatste ultieme steile hellinkjes arriveren we op camping Bosjnak op een schiereiland aan de oever van het meer.
De plekken langs de oever zijn bezet door onder andere Nederlanders. Ze staan file geparkeerd en wij mogen in de tweede lijn gaan staan of ons er nog ergens tussen te wurmen, maar kiezen voor de ruimte op het hoger gelegen fruitbomenveldje. De camping wordt in reviews hoog gewaardeerd en we kunnen ons daar veel bij voorstellen: idyllisch schoon, modern santitair, vooral een goede douche, wasmachine, koelkast, goede WiFi en hele aardige familie die het runt. Toch nog een paar minpuntjes: voor de wasmachine blijkt een line-up te bestaan waar we ons, voor een kort centrifuge-programma, helaas niet tussen kunnen wurmen en 's ochtend blijkt het totaal aantal van twee wc's tot oponthoud te leiden als sommige, in bijna alle gevallen mannen, vaak kreunend de tijd nemen of nodig hebben. En laten we wel wezen, het is geen fijn vooruitzicht om op een wc te gaan zitten waar een vadsige vent net een kwartier lang heeft zitten bouten.
Na al die wc-opstoppingen is het dagdoel vandaag Mostar, dat bekend staat om een oude brug, die in de Joegoslavië oorlog echter vernield is en dus nu helemaal niet zo oud is. Maar dat terzijde, we moeten er eerst maar eens komen en dat doen we voornamelijk fietsend door een kloof. In stadje Jablanica stoppen we even en staan we toevallig (of niet zo toevallig) voor een Italiaans restaurant en we besluiten een cappuccino te doen. Het brouwsel is het smerigste tot dusver en heeft niets met koffie met melk te maken. Als het bij een Italiaanse restaurant al niet te zuipen is, moeten we de cappuccino voorlopig in dit land maar achterwege laten. Na het stadje wordt het helaas druk op de weg. De kloof is mooi maar we zijn vooral gefocust op het verkeer. Met name de buschauffeurs houden veel te weinig afstand en zoeven rakelings langs ons heen.
Een paar kilometer voor Moster halen we opgelucht adem als we van de hoofdweg afslaan en via een rustigere weg aan de ander kant van de rivier de stad binnen rijden. Naar later blijkt komen we aan in het Krotische katholieke deel van de stad. De navigatie brengt ons keurig naar DE highlight, waar we niet mogen fietsen: de oude stad rond de nieuwe brug. Het krioelt van de toeristen: busladingen vol cruisevaarders (als uitstapje vanuit Dubrovnik), plus Aziatische-met-de-bus-door-Europa-in-acht-dagen-toertjes, plus van alles en nog wat en dan wij, twee bepakte fietsers uit Nederland, die proberen zich over een brug te begeven. De brug is echt niet geschikt om overheen te fietsen, ook niet om een fiets overheen te duwen tussen zoveel mensen en er zijn hoge richels aangebracht in de gladde geplaveide steentjes. Chaos maar we komen ook hier weer ongeschonden uit en slaan wederom opgelucht adem! Fietsreizigers versus tourists traps: het blijft een moeilijke combinatie.
In het overduidelijke Islamitische deel van de stad aan de oostkant ligt een appartement dat we geboekt hebben voor twee nachten. Het heet The White Apartment en dat thema is (te) ver doorgevoerd. We moeten grinniken om de vele huisregels waaronder een verbod op vernielen van het interieur, geen wapens, explosieven of andere vlambare middelen (we hebben stiekem lucifers binnengesmokkeld), de was en gebruikte handdoeken mogen niet binnen maar moeten buiten op het op het balkon drogen en de douchedeur moet gesloten worden 'when not in use'...? En daarnaast de zuinigheid: in de shampoo-, douche gel- en conditionerflessen zit hooguit een laatste drup, de doos wasmiddel telt één builtje, één tablet voor de vaatwasser en het peper- en zoutstel heeft net een klein bodempje. Minder zuinig wordt omgegaan met beddengoed: de kledingkast op de slaapkamer ligt er geheel mee vol zodat er geen plankje op is voor kleding voor de gasten.
De tweede dag doen we zo goed als helemaal niets. Met boodschappen doen, ontbijten, lunchen en dineren en de Netflix miniserie over David Beckham vermaken wij ons kostelijk en is de rustdag een echte rustdag. Goed om te weten dat we dat ook kunnen.
Vanuit Mostar volgen we vervolgens de Ciro Trail naar Dubrovnik; ja inderdaad (even) terug naar Kroatië. De eerste dag is pittig als we een kampeerplek bij een hotel willen bereiken. Van de 150 kilometer tellende route moeten we er dan al meer 90 afleggen. Daarom willen vroeg vertrekken, maar de rustdag heeft ons te relaxed gemaakt en we vertrekken uiteindelijk helemaal niet zo heel erg vroeg. Al snel vinden we de route ook teleurstellend. Via drukke en brede wegen fietsen we Blagaj Tekija binnen, een voormalig klooster bij een bron, nu een museum, met een massa marktkramen, restaurants en busladingen Chinesen die met ons op de foto willen. Dat en de aanwijzingen om de fietsen elders te parkeren waarna er platen tegen de fietsen worden gezet door de soevenierverkopers, is voor Harry voldoende aanleiding om hier zsm weg te willen. Roelie houdt vol en praat wat met de Chinezen en wandelt met ze naar het klooster en bron. Als een tag wordt de foto gemaakt. Been there, het kan van de lijst geschrapt worden, de lijst van toeristische attracties (en die bij ons in de weerzin schieten).
Iets verderop slaan we af van de grotere drukke weg ernaar een brug over de rivier, waar zich een natuurlijk kanaal in heeft gevormd. Het water van de rivier door Mostar komt hier samen met het bronwater van Blagaj en valt over een lange afstand in dat kanaal als brede, korte waterval. Het pad dat we daarna fietsen lijkt ook eindelijk op een voormalig spoorlijntje, wat de Ciro Trail is.
Na 28 kilometer stoppen we bij een klein supermarktje om een koud drankje en een Snickers te kopen. We zijn dan net langs een eerste bordje gefietst waarop de Ciro Trail wordt aan gegeven. Bij de supermarkt staat ook zo'n bordje en met enige verbazing zien we dat de afstand terug naar Mostar niet met 28 maar met 18,5 kilometer staat aangegeven. Op MapOut zien we een ander, veel kortere route naar Mostar als een spoorlijn meanderen. Aha, we hebben kennelijk een soort van toeristische versie via Blagaj gedownload van de Ciro Trail website. We gaan gewoon lekker bordjes volgen nu!
Die bordjes volgen lijkt even moeilijk te worden als er twee richtingen worden aangeven. De ene lijkt de hoofdroute over asfalt en de andere een onverharde alternatief dat, naar later pas blijkt, het oude spoor baantje volgt. De versie over gravel is natuurlijk onze keus, omdat we daar de fietsen voor hebben. Het pad zelf is bij tijd en wijlen niet zo heel makkelijk: het grint is grof, de natuur is hard bezig om het pad terug te claimen en overwoekerd het aan beide kanten met doornstruiken waardoor we stoere krassen op schenen en armen oplopen. En dan de tunnels...
De tunnels zijn niet verlicht en ook niet verhard. We gebruiken onze hoofdlampen om enigszins iets van de ondergrond te zien. De stenen en kuilen maakt het best avontuurlijk en daar komen de vleermuizen dan nog bij. Elke tunnel is toch weer een adrenaline boost. Heerlijk!
Na uiteindelijk bijna 100 kilometer komen we bij het hotel aan waar een tent opgezet zou mogen worden. De best goed Engels sprekende ober lijkt onze vraag om ons tentje in de tuin op te zetten niet te begrijpen en beweegt ons handig naar een hotelkamer in plaats van een tentplek. Voor uiteindelijk best weinig krijgen we een verrassend geweldige hotelkamer met ontbijt in het mooi gerestaureerde stationsgebouw.
's Avonds zitten we te dubben over Dubrovnik. Is het net als de Mostar brug en bron van Blagaj een tourist trap of is het, nu we er toch zijn, een must? We besluiten om niet naar Dubrovnik te gaan. We zijn te nieuwsgierig naar Montenegro en willen eigenlijk niet meer terug naar Kroatië. We publiceren diezelfde avond de blog over Kroatië en maken routes naar Montenegro.
De volgende ochtend realiseren we ons dat Dubrovnik ook voordelen heeft. De zondag komt eraan en dan is in Montenegro alles dicht, in Kroatië ook veel, maar zeker niet alles. Én we zitten met een tekort aan cash. In Montenegro wordt schijnbaar ook de euro gebruikt, maar we weten niet 100% zeker en of de pinautomaten dan euro's geven. Én wat we wel zeker weten, is dat Montenegro (nog) geen EU lid is. Dan kost het sowieso meer geld om cash te pinnen bij onze ASN bank. Én we moeten een nieuw gasblikje (met schroefaansluiting) proberen te bemachtigen en hebben het gevoel dat Kroatië onze laatste kans is. Én in Kroatië kunnen we ook weer gewoon gebruik maken maken van ons Ben abonnement. Om een lang verhaal kort te maken: we besluiten 's ochtends toch naar Dubrovnik te gaan en pakken de Ciro Trail weer op!
Oversteken op eigen risico, staat er op het bord. Op de website van de trail doen ze dat keurig te voet. Maar wij zijn Nederlanders...
Niet alles van de Ciro Trail is leuk fietsen, zoals dit eindeloos rechte pad vals plat.
Op enige hoogte passeren we de grens met Kroatië en krijgen we van Bosnië en Herzegovina opnieuw een stempel in het paspoort. Daarna zien we al snel geen bordjes Ciro Trail meer staan en volgen de eerder gedownloade route. Klaarblijkelijk heeft die versie ook hier iets anders verzonnen dan het voormalige treintraject, namelijk een niet zo leuke route over een brede weg met veel verkeer, die uitkomt in het noorden van de stad. Harry rijdt lek en dat kan in principe niet met tubeless, tenzij het gat echt serieus is. Er zit na 2 maanden fietsen vermoedelijk te weinig latex in de voorband om het gaatje te vullen. Er pruttelt nog wel wat en we proberen met steeds weer opnieuw oppompen en stukjes fietsen dat het restje latex het gat dicht. We hebben extra latex bij ons maar niet genoeg als die geheel droog staat. Anyway, we hebben dus latex nodig. Intersport verkoopt er geen en de enige fietsenzaak, die op zaterdag open was, heeft dan net een kwartier eerder de deuren gesloten. We sturen de winkel een e-mail met de vraag of ze latex hebben en sturen meteen ook maar een bericht naar een andere shop die het hele weekend gesloten is. Misschien moeten we wachten tot maandag en een nacht extra in Dubrovnik verblijven maar dan is het fijn om te weten dat we niet voor niets wachten.
Ivan van de Adventure Bike Shop, die op zaterdag en zondag normaliter gesloten is, reageert al snel met 'call me'. Hij heeft latex, vertelt hij, en hij kan ons later vanmiddag treffen buiten zijn openingstijden. Met een leeg flesje loopt Harry rond vijf uur even naar hem toe. Hij is aan het werken aan een gravelbike en vraagt Harry uit over de trip, de fiets en het probleem met de band. Hij biedt aan om onze fietsen na te kijken voordat we de volgende landen doorgaan, waar weinig tot geen goede fietsenzaken zijn, en hij wil dat vanavond wel doen zodat we morgen weer verder kunnen. Dat aanbod slaan we niet af en terwijl wij 's avonds wat gaan eten, houdt hij ons per Whatsapp met videootjes op de hoogte van wat hij aantreft: slag in een achterwiel veroorzaakt door een geknapte spaak, een ontbrekende bout in de schijfrem, slechte achterbanden. De kettingen en cassettes zijn nog oké, maar worden liefkozend in een ontvettend badje gedompeld. We krijgen allebei een nieuwe achterband (onze formaat 29" en 2.4/2.6" breed is zeer zeldzaam hier) en Roelie's achterband verhuist naar voor met een plug in een groot gat. Ivan heeft via bevriende shops extra latex ingezameld wat allemaal in onze vier banden beland. Het achterwiel van Harry heeft een nieuwe spaak en is weer gecentreerd, remblokjes gecheckt en ene van Roelie is vervangen en de fietsen zijn ook nog schoongemaakt. Wat een held! Om negen uur 's avonds is hij klaar maar hij wil de fietsen graag 's nachts daar houden om de banden nog even te checken op de zondagochtend. Als we zondag om negen uur langskomen, kunnen we ze ophalen. Tuurlijk heeft dit een aardig centje gekost, maar veel minder dat we zelf hadden becijferd. Och en misschien nog erger, onze lieve gastvrouw van het guesthouse had een een hartverzakking gekregen toen de fietsen niet meer in haar achtertuin stonden.
Pronkend met de fietsen toeren we door het oude deel van Dubrovnik voor zover dat met de fiets gaat. De rondgang over de muur gaat niet en binnen de muren is alleen de hoofdstraat te doen. We mengen ons tussen de groepen toeristen en de mensen met rolkoffers. Onze fiets is eigenlijk ook een soort rolkoffer, mocht iemand moeilijk doen over dat we hier met de fiets wandelen. Een gids achter ons heeft het over Disneyland wat de associatie, dat we in een themapark zijn beland, verder aanwakkert. Het is echt een hele bijzondere stad met hoogoplopende smalle steegjes vanuit die hoofdstraat en de gebouwen en bestrating zijn werkelijk oogstrelend. Of er daadwerkelijk nog iemand woont, valt te betwijfelen. Overal zijn horecagelegenheden en souvenierwinkels. Ook zien en horen we om ons heen dat de stad bij de opnames van Game of Thrones is gebruikt als Kings Landing. We houden het bezoek kort.
We houden er nooit zo van om verbodsborden tegen te komen. Er schuilt altijd een risico in dat we in de problemen komen en misschien weer terug moeten. Net buiten Dubrovnik loopt volgens MapOut een fietsroute maar er hangt een ketting over de weg en er staat een verbodsbord al staat daarop dat wandelen verboden is, fietsen niet? We gokken het erop.
Meer mensen hebben het bord genegeerd. We komen twee wandelaars tegen en even later zien we zelfs dat een 'vrijgevochten' familie op fietsvakantie de tent op de weg heeft opgezet. Ze zeggen dat dit stukje weg mooi is en alles daarna niet meer en nodigen ons uit voor een kop koffie, die we vriendelijk afslaan: we zijn deze zondag en laatste dag in Kroatië op een missie, namelijk het bereiken van een bouwmarkt, voordat deze om 13 uur de deuren sluit. Niet veel verder moeten we de fietsen over de vangrail tillen en komen we op een drukke weg terecht. We gaan naar de bouwmarkt om een gasblikje (met schroef dus) te scoren en zijn verrast en blij als dat lukt. Daarna komen we weer terecht op de drukke weg. Daar schiet de plug uit de voorband van Harry en krijgt hij een spray van plakkende latex over zijn been, fiets en tassen.
Op advies van Ivan, inmiddels aan de hotline, proberen we een grotere plug in de band te drukken, maar die lijkt te groot te zijn. Bovendien zijn we volstrekt onervaren met plugs in tubeless banden zetten. Ivan heeft gisteren gefilmd hoe hij het deed en stuurt ook nog een link door naar een instructie video. Hij voelt zich enorm schuldig en vermoedt dat hij de band te hard heeft opgepomt. Het lukt om de kleinere plug erin te steken en de band op te pompen. Als die niet houdt komt Ivan vanavond op de motor naar ons toe met een setje middelgrote plugs. Dat aanbod is hartstikke fijn en het blijkt niet nodig te zijn om daar gebruik van te maken. Uit voorzorg laten we wel ook wat lucht lopen uit Roelie's voorband waar ook een plug inzit.
We kamperen in Molunat in een prachtige baai met een zandstrand en een romantisch, uitstekend en ook nog goedkoop restaurant. We genieten van de plek, de zee en het aanhoudende heerlijke weer. We zijn gelukkig. Roelie gaat 's ochtends zwemmen en dan is het nog maar een korte rit naar de grens met Montenegro. Weer even aan de kust geweest en wat was het weer mooi! Tuurlijk kunnen we die kust blijven volgen, maar de bergen lonken naar ons en zoals altijd geven we daar gehoor aan. Op naar het land dat met 'Monte' begint, op naar Montenegro.
